جستاری در خصوص واقعه اربعین حسینی:

اربعین در لغت به معنای چهلم است و در اصطلاح به بیستم صفر ۶۱ هجری قمری، چهلمین روز کشته‌ شدن حسین بن علی اطلاق می‌گردد که سالگرد آن در تقویم هجری شمسی در سال جاری (30 آبانماه 1395) با اربعین سال 61 هجری قمری برابر می باشد.

غالب انبیای الهی در سنّ چهل سالگی به رسالت مبعوث شدند و ملاقات خصوصی حضرت موسی (علیه السلام) و ذات اقدس الهی چهل شب بود و در نماز شب سفارش شده است که چهل مؤمن را دعا کنید و همسایگان را تا چهل خانه گرامی بدارید. این ها نشان می دهد که عدد چهل از برجستگی خاص برخوردار است. عقل آدمی در چهل سالگی به بالاترین کمال خود در حد استعداد هر فرد می رسد یا حضرت رسول در سن چهل سالگی به رسالت مبعوث شدند.

اربعین، مطابق نظر شیخ مفید و شاگردش شیخ طوسی، زمان بازگشت اهل حرم از شام (دمشق) به مدینه است. همچنین بنا بر نقل ایشان، جابر بن عبدالله انصاری صحابی برجسته پیامبر به عنوان نخستین زائر حسین بن علی، یا لااقل از نخستین زائران او، در این روز وارد کربلا شده و زیارت اربعین را بجا آورده است.ابراهیم آیتی نیز می‌نویسد: «جابر بن عبدالله انصاری ... بیستم ماه صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد و سنت زیارت اربعین امام به دست او تأسیس گردید». «.زیارت اربعین تنها درباره حسین بن علی وارد شده و هیچ پیشینه ای را نمی توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصدیق کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها برای حسین بن علی دانسته شده است. و تنها سالگرد اربعین اوست که هر ساله برگزار می شود و عزاداری می شود.

اقامه‌ عزای‌ حسین‌ در اربعین‌ سالار شهیدان‌ در جهان‌ تشیع‌ به‌ خاطر چند چیز است‌:

1 ـ برپایی‌ مراسم‌ سوگواری‌ برای‌ امام‌ حسین‌ (ع‌) در مناسبت‌های‌ مختلف‌ دستور امامان‌ (ع‌) است‌. گریستن‌ بر ابا عبدالله‌ الحسین‌ (ع‌) ثواب‌ بسیار دارد. عزاداری‌ بر حسین‌ (ع‌) نشانه‌ پیوند قلبی‌ با اهل‌ بیت‌ و سیدالشهدا(ع) است‌. یکی‌ از رموز این‌ همه‌ تأکید بر سوگواری‌ امام‌ حسین‌ (ع‌) این‌ است‌ که‌ این‌ کار یک‌ نوع‌ مبارزه‌ با ستمگران‌ بنی‌‌امیه‌ و بنی‌‌عباس‌ و طاغوتیان‌ است‌. در حقیقت‌ برقراری‌ عزای حسینی‌ یک‌ جهاد مقدس‌ و احیای‌ خط‌ ائمه‌ (ع‌) و تبیین‌ مظلومیت‌ آنان‌ و اعتراض‌ به‌ ظالمان‌ و حمایت‌ از مظلومان‌، و انتقال‌ فرهنگ‌ شهادت‌ به‌ نسل‌های‌ آینده‌ است‌. همه اینها بخاطر جنایتهایی است که آل امیه برای مقابله با چهره واقعی دین مرتکب شدند. همچنان که شهید مطهری می فرماید: " یک وقت حساب کردم و ظاهراً در حدود بیست و یک نوع پستی و لئامت در این جنایت دیدم و خیال نمی کنم در دنیا چنین جنایتی پیدا بشود، که تا این اندازه تنوع داشته باشد."

2 ـ در نخستین‌ اربعین‌ شهادت‌ امام‌ حسین‌ (ع‌) جابر بن‌ عبدالله‌ انصاری‌ و عطیه‌ عوفی‌ موفق‌ به‌ زیارت‌ تربت‌ و قبر سید الشهداء (ع‌) شدند، نیز بنا به برخی‌ نقل‌ها در اربعین‌، کاروان‌ اسرای‌ اهل‌ بیت‌ (ع‌) در بازگشت‌ از شام‌ وارد کربلا شدند و برای‌ شهدای‌ کربلا گریه‌ و عزا داری‌ نمودند بنابر این‌ اولین‌ عزاداری‌ برای‌ سیدالشهدا در اربعین‌ شهادت‌ حضرت‌ صورت‌ گرفت‌. شیعیان‌ نیز برای‌ شرکت‌ در عزاداری‌ حضرت‌ زینب‌ و اسرای‌ کربلا و احیای‌ خاطره‌ غمبار عاشورا و تداوم‌ شور حسینی‌ همه‌ ساله‌ در اربعین‌ عزا‌داری‌ می‌کنند. چرا که "مصیبه ما اعظمها و اعظم رزیتها فی الاسلام و فی جمیع السماوات و الارض". البته این تنها محدود به دوره بعد از شهادت امام حسین نبوده در روایات دارد که شخص پيامبر(ص) و امامان (عليهم السلام) براي حسين (عليه السلام) عزاداری و گریه كرده اند و مردم را به این امر تشويق نموده اند، بلكه پيامبران پيشين، حتي حضرت آدم (ع) (زمان بردن نام معصومین برای توبه) براي سيد الشهدا عزاداری و گریه نموده است. در مورد ائمه هم وجود نازنین امام حسن مجتبی (ع) قبل از شهادت برادرشان نیز به ایشان فرمودند: "لا یوم کیومک یا ابا عبدا..."

3 ـ زیارت‌ امام‌ حسین‌ (ع‌) در روز اربعین‌ مستحب‌ است‌ و از نشانه‌های‌ مؤمن‌ شمرده‌ شده‌ است‌. امام‌ عسکری‌ (ع‌) فرمود: «نشانه‌های‌ مؤمن‌ پنج‌ چیز است‌: پنجاه‌ و یک‌ رکعت‌ نماز، زیارت‌ اربعین‌، انگشتر به‌ دست‌ راست‌ کردن‌، پیشانی‌ به‌ خاک‌ گذاشتن‌ (در حال‌ سجده‌)، و بسم‌ الله‌ را (در نماز) بلند گفتن‌».

سه روایت و گزارش در موضوع اربعین حسین بن علی آمده است:

اول: حدیثی از امام حسن عسکری(ع) که در فوق ذکر شد: «علامات مؤمن پنج چیز است: اقامه پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز (هفده رکعت واجب و سی و چهار رکعت نافله)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، جبین را در سجده بر خاک گذاشتن، در نماز بسم الله الرحمن الرحیم را بلند گفتن.»

این روایت، اهمیت زیارت اربعین را آن هم در کنار اقامه نماز به عنوان یکی از نشانه‌های مؤمن  با ایمان بیان می‌کند و اگر لفظ مؤمن به معنی شیعه باشد، زیارت اربعین هم از نشانه‌های شیعه بودن خواهد بود. همانطور که سجده بر خاک داشتن و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز هم تقریباً از مختصات شیعیان است.

در این گزارش به متن خاصی برای زیارت اربعین اشاره نشده و می‌توان اینطور برداشت کرد که مطلق زیارت به معنای عرفیِ آن، در روز اربعین دارای این ویژگی است که زائر را دارای نشان ایمان می‌نماید. خصوصاً با ضمیمه روایات دیگر که زیارت اباعبدالله را مختص به حضور در کربلا ندانسته و بر سلام از راه دور هم زیارت اطلاق کرده‌اند. (بُعد منزل نبود در سفر روحانی)

دوم: زیارتی است که از جابر بن عبدالله انصاری، اولین یا از اولین زائران حسین بن علی در اربعین نقل شده است. در این گزارش آمده است که وقتی جابر به غاضریه رسید در آب فرات غسل کرد، پیراهن پاکیزه‌ای پوشید، آنگاه قدری از بوی خوش بر سر و بدن پاشید و پابرهنه روانه شد تا نزد سر مبارک امام حسین علیه السّلام ایستاد و سه مرتبه اللّه اکبر گفت. پس افتاد و بیهوش شد، چون به هوش آمد می‌گفت: «السّلام علیکم یا ال اللّه...» جملات جابر در اینجا تقریباً همان زیارت حضرت سیدالشهدا در نیمه رجب است. و سنت پیاده روی اربعین برگرفته از همین اقدام جابر بعنوان اولین زائر کربلا بوده است.

سوم: صفوان از جعفر صادق نقل می‌کند و می‌گوید: «مولایم امام صادق علیه السّلام درباره زیارت اربعین به من فرمود: هنگامی‌که قسمت قابل توجهی از روز برآمده، این زیارت را بخوان. و این همان زیارت معروف اربعین است.

تکمله: هنگام خواندن زیارات وقتی سلام به اهل بیت می دهیم باید بدانیم که برای سلام معانی مختلف ذکر کرده اند، از جمله: 1- سلام، یکی از نام های خدای عزوجّل است و مراد آن است که خداوند حافظ تو باشد. 2- سلام به معنای تسلیم. 3- سلام به معنای سلامتی. که ما در سلام به اهل بیت و حضرت سید الشهداء هر سه آنها را بایستی در نظر داشته باشیم.

دلائلی نقلی و تاریخی متذکر این نکته است که عامل دنیاپرستی و منفعت طلبی در حادثه کربلا نقش اساسی داشته است. فرزدق شاعر می گوید: من در سال شصت هجری که با مادرم از کوفه عازم مکه و انجام مراسم حج بودم با امام حسین علیه السلام ملاقات نمودم، حضرت از من سؤال کرد: از کوفه چه خبر داری؟ گفتم: قلوب النّاس معک و سیوفهم مع بنی امیّه و...؛ مردم دلهاشان با توست، ولی شمشیرهاشان با بنی امیه است و... سپس حضرت امام حسین علیه السلام در طی بیان مطالبی فرمودند: "انّ النّاس عبید الدّنیا و الدّین لعقٌ علی السنتهم یحوطونه مادرّت معائشهم فاذا محصوا باالبلاء قلّ الدّیّانون؛ به راستی که مردم، بندگان دنیا هستند و دین و دینداری بر سر زبان و لقلقه آنهاست و دین را فقط زمانی می خواهند که وسیله ای برای تأمین دنیای آنان شود؛ اما وقتی که به گرفتاری و بلا مورد آزمایش قرار می گیرند، دینداران حقیقی، بسیار اندک هستند

مگر ممکن است پیرو حقیقی، در صلح و آرامش با اهل بیت بوده و در جنگ و محاربه، بی تفاوت و یا رو در روی آنها باشد و مگر ممکن است شیعه راستین، در جنگ با آن بزرگواران بوده و در صلح به مخالفت با آنان برخیزد، هرگز این چنین نیست(انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم و ولی لمن والاکم و عدو لمن عاداکم)؛ زیرا معنای حقیقی شیعه، پیروی در تمام چهره ها است و پیرو واقعی، روحش با امام خود، یکی می شود و این است مهمترین معنی سلام به اهل بیت علیهم اسلام. (به فرموده قرآن وقتی دستوری از جانب رسول یا ولی خدا به نمایندگی از خود خداوند می آید. مومنان واقعی می گویند: قالوا سمعنا و اطعنا)

از سویی دیگر برای شنیدن پاسخ این سلامها بگونه ای که بر روح و روان و حالات و رفتار و گفتار ما تاثیر گذار باشد بایستی زمینه سازیهای لازم را در وجود خود فراهم نموده تا مشمول و لایق دریافت پاسخ این سلامها بشویم چرا که   این عالم عالم نسبتهاست اگر با اهل بیت نسبت داشته باشیم مثل دو شاخه از دو درخت همسان که به یکدیگر پیوند میخورند وجود ما به وجود اهل بیت پیوند میخورد و آنوقت می شویم شیعه واقعی. اگر هم با افراد یا اشیای دیگر نسبت برقرار کنیم با همانها پیوند میخوریم و این است که در حدیث می فرماید هرکس در روز قیامت با چیزها یا کسانی که دوستشان داشته محشور میشود. (از مکافات عمل غافل مشو/گندم از گندم بروید جو زجو- یا در روایت دارد که الدنیا مزرعه الاخره، بدین مفهوم که در آخرت همان حالی را خواهیم داشت که در دنیا داریم)  

و اینکه قرآن می فرماید تنها با ذکر خداست که دلها آرام میگیرد. ذکر تنها زبانی نیست بلکه جنبه عملی داشته و بایستی در اخلاق و رفتار ما نیز تجلی یابد. وقتی خدا را با ذکر جمیل میخوانیم بایستی گفتار، رفتار و پندارمان نیز جمیل و زیبا باشد و گر نه با مظاهر جمال خداوند در این عالم پیوند نمی خوریم و این ذکر ها صرفا لقلقه زبان است. قرآن میفرماید نماز شما را از فحشا و منکر، نهی می کند، ولی بعضی نماز میخوانند به فحشا و منکر هم می پردازند. باید دانست همین قرائت ظاهری نماز هم خود به میزانی از انجام منکرات می کاهد چرا که خداوند فرمود: "نهی می کند" و نفرمود: "باز میدارد". درصورتیکه اگر با توجه و فهم درست به مفاد حمد و سوره و ارکان و اذکار نماز آن را می خواندیم نه تنها از منکرات بازداشته می شدیم بلکه وجود بزرگ و عزیزی می داشتیم (تو را بلند صدا کردم و بزرگ شدم/ که اسم اعظمت از من منی دوباره کشید)

بسوز ای دل که امروز اربعین است / عزای پور ختم المرسلین است
قیام کربلایش تا قیامت / سراسر درس، بهر مسلمین است